ĐÌNH LÝ HÒA

Từ bao đời nay, đình làng là hình ảnh thân quen gắn bó với tâm hồn của mọi người dân Việt, là nơi chứng kiến những sinh hoạt, lề thói và mọi đổi thay trong đời sống văn hóa xã hội của làng quê Việt Nam qua bao thế kỷ. Đình làng trang trọng và thiêng liêng, nó gần như là biểu tượng của quyền lực xã. Ngôi đình với vai trò của nó đã biểu hiện đậm nét sự phát triển nhất định của xã hội thời đại phong kiến nước ta.

Đình Lý Hòa

Đình Lý Hòa thuộc xã Hải Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Nằm trên một vùng đất cao giữa làng, với địa thế đẹp, thoáng mát. Cách Quốc lộ 1A theo đường bờ sông về phía Đông Bắc chừng 1km, đình hướng về phía Nam, trước mặt là sông Lý hiền hòa chảy xuôi ra biển.

Đình Lý Hòa được xếp hạng danh mục di tích lịch sử cấp Quốc Gia theo Quyết định số 3959/QĐBT ngày 2/12/1992 Số danh mục : 1094, do Bộ trưởng Bộ Văn hóa thông tin  Trần Hoàn  đã kí  ngày 17 tháng 5 năm 1993

Theo lời kể của các cụ cao niên trong làng và những tài liệu mà tác giả tiếp cận được thì đình làng được xây dựng vào năm Định Tỵ (1737) nằm ở trung tâm của làng (thuộc thôn Thượng Hòa). Đình làng lúc đầu chỉ làm 4 cột gỗ che buồm ghe bầu để đặt bát hương thờ cúng. Đến năm 1770 thì đình được xây dựng bằng gạch và lợp tranh để thờ cúng. Năm 1887 đình bị cháy do hỏa hoạn, lúc đó cụ Ấm họ Nguyễn Duy đã bỏ ra 2000 quan tiền để xây dựng lại bằng cột gỗ, lợp ngói. Năm 1941 đình được hội ghe bầu trùng tu lại, nền đình được cao ráo như hiện nay là do công sức đóng góp tôn tạo của hội ghe bầu và nốc nghề chở đất từ xa đem về bồi đắp. Đình Lý Hòa gắn liền với sinh hoạt cộng đồng và cũng là nơi tổ chức các lễ hội lớn của làng như Lễ thành hoàng, lễ xuân thu, hội phàm,...

Đình làng Lý Hòa gồm có ba lớp: đình tiền, đình trung và đình hậu. Đình tiền và đình trung mỗi đình có 5 gian, riêng đình hậu có 3 gian, chiều rộng từ 15 – 20 m, bên trong lòng mỗi gian xây theo lối vòm bốn góc tập trung vào trung tâm. Các đình liên kết với nhau bằng các trụ gỗ lim lớn và được nối với nhau bằng băng, trên đó được chạm trỗ hình rồng hay các kiểu nhánh mai uốn lượn rất công phu và đẹp mắt. Vào các buổi lễ tế ban đêm đình làng sáng trưng bởi các hàng nến cắm dọc cột đình. Đứng ngoài sân nhìn vào, người ta thấy các mái đình liên tiếp nối nhau. Mái đình kiến trúc có 4 mái, trên các nóc mái có gắn con rồng được tô điểm rất đẹp. Đình làng không có của sổ mà có các cửa chính (3 cửa – các cụ gọi là cửa lá sách) mở và đóng đều xếp gấp lại từng lá. Nhìn chung về trang trí đình làng có những nét tương đồng với các đình khác trong vùng nhưng nó đồ sộ và uy nghi hơn. Theo các cụ xây đình này người ta không sử dụng xi măng mà chủ yếu là đá vôi, hồ tự sáng tạo; vôi được quét với mật mía và giấy bản, quét thật dẻo để tạo độ bền.

Đình Lý Hòa được xếp hạng danh mục di tích lịch sử cấp Quốc Gia theo Quyết định số 3959/QĐBT ngày 2/12/1992 Số danh mục : 1094, do Bộ trưởng Bộ Văn hóa thông tin  Trần Hoàn  đã kí  ngày 17 tháng 5 năm 1993

Cách thờ tự trong đình:

Đình tiền: ở gian giữa thờ thành hoàng của làng. Đình Lý Hòa thờ đa thần hoàng bao gồm cả thần linh và nhân thần. Thần hoàng làng được thờ là các vị được sắc phong thượng đẳng thần, đó là: Đại Càn Quốc gia Nam Hải và Tam Tòa Tứ vị Thánh Nương. Hai vị này được thờ ở bàn trên còn các vị thần khác được thờ ở dưới gọi là hội đồng thần.

Hai gian bên thờ các vị thủy tổ của dòng họ gọi là thập vị gia tiên ( hay còn gọi là 12 căn họ, trong đó mỗi căn có thể là 1 họ, có thể là nhiều họ) thờ chung với nhau trong đình làng. Những căn có một họ độc nhất là Hồ, Võ, Đặng, Bùi,...Căn có nhiều họ là họ Nguyễn, Phạm, Lê, Hoàng, Phan, Đoàn, Trần. Ngày nay có thêm 2 họ Nguyễn, 1 họ Phạm mới nhập vào nên cả làng có 24 họ được thờ trong đình làng.

Hai chái hai bên đùng để thờ các vị có công với làng với nước, đa số là thờ các quan viên chức sắc của làng.

Sau Đình Tiền là Đình Trung, nơi đây dùng để thờ 4 vị Thiên Y Ân. Năm 1942 khi đình trùng tu xong 4 vị này được thỉnh vào thờ ở đình trung. Trong đình có 4 bàn thờ, trên mỗi bàn có gương lược, lọn tóc, dầu dừa, có võng cấng và 4 ghế bành để bà ngồi.

Đình hậu (hậu chẩm) chỉ có 1 bàn thờ để thờ chung.

Đình Lý Hòa ngoài việc thờ tự các vị tổ khai cơ làng, khai cơ nghề nghiệp cho con cháu, thờ tự các danh khoa, danh giá của làng, còn gắn liền với ác sự kiện lịch sử tiêu biểu của địa phương, của tỉnh trong thời kỳ tiền khởi nghĩa giành chính quyền ở huyện lỵ, trong thời kỳ chống thực tân Pháp xâm lược nước ta, đặc bệt là trong cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ.

Những ngày đầu chuẩn bị cho việc vận động quần chúng, tập hợp lực lượng trong mặt trận Việt Minh để cùng địa phương tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền. Đình Lý Hòa là nơi để các chiến sĩ cách mạng cất giấu tài liệu và đi lại bắt liên lạc, nhóm họp để trao đổi các chủ trương lớn của cấp trên. Ngày 23/8/1945, cả làng đã hội tụ tại đình, đổ về huyện đường. Cùng các vị dịa phương trong huyện làm nên cuộc khởi nghĩa cách mạng tháng Tám giành chính quyền ở huyện lỵ thắng lợi.

Trong cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ. Đình Lý Hòa nói riêng, làng Lý Hòa nói chung là một trong những nơi đánh phá cực kỳ dã man của giặc Mỹ. Địch đánh từ trên xuống dưới, từ biển vào,... các thế hệ, các lớp thanh niên của làng trước khi lên đường nhập ngủ đều tập trung tại đình làng để được nhắc nhở phát huy truyền thống cha ông, sống xứng đáng với tổ tiên đã tạo dựng ra nền văn hóa tinh thần, văn hóa vật chất và quyết tâm bảo vệ quê hương đất nước trong những năm chiến tranh quyết liệt, làng Lý Hòa vinh dự được các đồng chí Võ Nguyên Giáp, Đồng Sĩ Nguyên, LÊ Quang Hòa,...khi vào chiến trường đều ghé thăm.

Đình Lý Hòa cũng như làng Lý Hòa nói chung bị đánh đi đánh lại nhiều lần, đình bị bom Mỹ tàn phá, nhưng làng còn là đình con. Nhân dân địa phương vẫn kiên trì bám trụ, một tấc không đi, một ly không rời, bám làng bám quê hương. Chắc tay chèo tay súng, hưởng ứng khẩu hiệu: “xe chưa qua nhà không tiếc, đường chưa thông không tiếc máu tiếc xương”. Những cột đình bị sập, bị gảy, cùng với nhà cửa, nhân dân tháo dỡ để phục vụ cho những chuyến xe qua, đảm bảo giao thông, đảm bảo machj máu vì miền Nam ruột thịt. Những chiến sĩ bị thương, những đoàn an dưỡng đều dừng chân tại đình sau đó ra Bắc vào Nam.

Từ ngày hòa bình lập lại đến nay, đình là thành nơi hội họp, nơi sinh hoạt văn hóa, là trung tâm chính trị, xã hội của cộng đồng làng xã. Nơi các thế hệ cong cháu tìm hiểu thêm quá khứ rực rở của tổ tiên, nâng cao lòng tự hào cà trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương, hàng xóm. Dù đi khắp đó đây hay đang xây dựng cuộc sống mới hôm nay ở địa phương thì mái đình, sân đình, cổng đình vân trở nên thân thiết, trở nên sâu đạm trong mỗi người dân Lý Hòa.

Đình Lý Hòa có giá trị lịch sử kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu, là nơi thờ tự các vị tổ có công khai sáng làng và các nghề đặc trưng của làng biển (việc tế lễ của đình ngoài hai kỳ Xuân – Thu, mỗi năm có đại trường câu, có việc của làng, ngày tết, ngoài ra cứ 6 năm có một kỳ tế lễ thành hoàng rất long trọng). Mặt khác, đình cũng là nơi thờ tự các bậc danh khoa góp phần hun đúc truyền thống của địa phương và nước nhà. Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ đặc biệt là hai cuộc chiến tranh phá hoại, đình làng đã bị phá hủy, chỉ còn cổng thượng, thành bao và phần nhỏ của đình sau. Hiện nay đình đã được trùng tu và tôn tạo lại. Đình Lý Hòa là công trình kiến trúc điển hình, là hình ảnh tiêu biểu của phong cách kiến trúc cổ truyền dân gian. Về những đồ án, họa tiết trang trí của đình làng Lý Hòa được thể hiện rất công phu, bố cục chặt chẽ trọn vẹn, sự linh hoạt và thanh tú về đường nét. Do ảnh hưởng của nho giáo nên kiểu kiến trúc mang đậm nét chính thống. Đình Lý Hòa là hiện thân của bản sắc văn hóa làng quê Việt Nam cùng với biết bao giá trị văn hóa đáng được bảo tồn. Hơn nữa đình còn gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại, tiêu biểu của địa phương, của tỉnh, đặc biệt từ năm 1945 đến nay. Đình còn là một công trình mang biểu tượng văn hóa lịch sử, là nơi sinh hoạt văn hóa của làng biển Lý Hòa, nơi giáo dục phát huy truyền thống hiếu học, lòng yêu quê hương đất nước cho các thế hệ hôm nay, mai sau.

.....................................................................*****.....................................................................

MỘT SỐ HÌNH ẢNH NHÀ VĂN HÓA ĐA NĂNG NGÀY 10/9/2015 NĂM BÁC PHAN HẢI